مقامات ایرانی بر ضرورت غنیسازی اورانیوم در ایران تأکید داشتند؛ درحالیکه کشورهای گروه1+5 تلاش داشتند تا زمینههای لازم برای بیاثرسازی قابلیتهای هستهای ایران را فراهم آورند. نتیجه مذاکرات ژنو3 بیانگر این امر بود که از یکسو میتوان حقوق هستهای ایران برای ادامه غنیسازی اورانیوم در مقیاس 5درصد را مورد ملاحظه قرار داد و از سوی دیگر بر این موضوع تأکید شده است که اورانیوم غنیشده میبایست به اکسید آمونیوم تبدیل شود.
ارزیابی گروههای داخلی ایرانی و آمریکایی در ارتباط با موافقتنامه ژنو3 از یکدیگر متفاوت بود. مقامات آمریکایی بر این موضوع تأکید داشتند که در توافقنامه تنظیمشده، قابلیتهای هستهای ایران در وضعیت توقف و محدودسازی قرار گرفته است. به هر ترتیب، سند موافقتنامه همکاریهای هستهای ایران و کشورهای گروه1+5 در نخستین ساعات بامداد روز 24نوامبر 2013 در «خانه ملل» ژنو برگزار شد. درباره نتایج حاصل از مذاکرات و موافقتنامه تنظیمشده، رویکردهای مختلفی ارائهشده است.
برخی از تحلیلگران بر امتیازات اعطا شده از سوی ایران تأکید کرده و بر این اعتقادند که موضوع مربوط به لغو تحریمهای مرتبط با فعالیتهای هستهای ایران در این قرارداد مورد توجه قرار نگرفته است. برخی دیگر بر مواضع دولت آمریکا و مقامات اجرایی آن کشور تأکید دارند که موضوع مربوط به شناسایی حقوق هستهای ایران در روند غنیسازی را مبهم میدانندواقعیت آن است که این مذاکرات توانست اراده معطوف به حلوفصل اختلافات از طریق چانهزنی دیپلماتیک را منعکس سازد.
اگرچه هنوز اختلافات زیادی در راهبرد ایران و کشورهای گروه1+5 وجود دارد، اما موافقتنامه 24نوامبر2013 ژنو3را باید بهعنوان گامی در جهت حل مسالمتآمیز اختلافات راهبردی دانست. در این شرایط، میتوان این سؤال را مطرح کرد که آیا کاهش غلظت اورانیوم غنیشده بهعنوان رویکرد نهایی جهان غرب محسوب میشود یا اینکه هنوز آمریکا و سایر کشورهای گروه1+5 تلاش دارند تا از الگوی مرحلهای در برخورد با فعالیت هستهای ایران استفاده کنند؟
بررسی رویکرد ارائهشده از سوی مقامات آمریکایی و ایران بیانگر آن است که در آیندهای نزدیک اختلافات آنان در ارتباط با سایت اراک اجتنابناپذیر خواهد بود. امضای این سند بهمثابه پایان مرحله اول دیپلماسی فشرده دولت آقای روحانی محسوب میشود. فعالیتهای دیپلماتیک وزارت امورخارجه در چارچوب دیپلماسی دوجانبه و چندجانبه از نخستین روزهای دولت جدید آغاز شد.
درحالیکه هنوز نمیتوان فرایند آینده مذاکرات ایران و گروه1+5 را براساس نشانههای مشخص و اجرایی تحلیل کرد، کنگره ایالات متحده قانون جدیدی را در روند ادامه تحریم شرکتهای ایرانی تصویب کرده است. چنین قانونی با مفاد توافقنامه مغایرت دارد؛ اگرچه در موافقتنامه بر این موضوع تأکید شده است که تصویب یا عدمتصویب قانون جدید براساس مقیاس اختیارات رئیسجمهور آمریکا انجام خواهد شد.
در شرایطی که بیش از 67درصد اعضای مجلس نمایندگان و مجلس سنا با لایحه جدیدی موافقت کنند، رئیسجمهور هیچ نقشی در توشیح یا ابطال لایحه نخواهد داشت. در چنین فرایندی لایحه بدون توشیح رئیسجمهور آمریکا به قانون لازمالاجرا تبدیل میشود.در شرایط موجود دولت ایران تلاش دارد تا زمینههای بازسازی موافقتنامه ژنو را در چارچوب اقدامات متقابل سازنده پیگیری کند. ضرورتهای راهبردی سیاست بینالملل، همکاریهای متقابل ایران و نظام جهانی را اجتنابناپذیر میسازد. در چنین شرایطی ضرورتهای راهبردی ایجاب میکند که ایران بتواند از طریق اقدامات متقابل سازنده زمینههای نیل به توافقی را فراهم آورد که فاقد ابهام باشد. تحقق چنین هدفی از طریق پیوند تفسیر حقوقی موافقتنامه براساس ضرورتهای راهبردی و همچنین بر مبنای شناخت دقیق از الگوی دیپلماسی اجبار آمریکا و کشورهای گروه1+5 امکانپذیر خواهد بود.